Του ΕΥΤΥΧΙΟΥ Σ. ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ*
Μερικοί ακόμα και σήμερα προβληματίζονται, γιατί κάποιοι ήρωες του 1821 δεν χρησιμοποιούν το επώνυμό τους στις όποιες υπογραφές τους υπάρχουν; Το να μην είχαν γνωρίζουμε ότι είναι αδύνατον. Τότε γιατί δεν το χρησιμοποιούν, ή γιατί το αποκρύπτουν; Δίνονται διάφορες απαντήσεις που πολλές φορές λόγω άγνοιας είναι ανακριβείς και δημιουργούν σύγχυση στους αναγνώστες που δεν γνωρίζουν ιστορικές επιστήμες.
Το θέμα έχει ως εξής: Οι ήρωες του 1821 που προερχόταν από τον μοναχισμό μόνο και γενικώς ήταν άγαμοι ιερωμένοι δεν χρησιμοποιούν στις όποιες υπογραφές τους το επώνυμο τους σε αντίθεση με τους λαϊκούς ήρωες που το χρησιμοποιούν. Ο λόγος είναι ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία οι άγαμοι ιερωμένοι δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν το επώνυμό τους, γιατί έχουν αφήσει τα εγκόσμια και έχουν αφιερωθεί ψυχή τε και σώματι στον Θεό. Μόνο στα μοναχολόγια των μονών τους και στη σχέση τους με την πολιτεία, στις ταυτότητές τους, όταν υπήρχαν αυτές, το έχουν. Αυτό βλέπουμε ότι το τηρούσαν οι ήρωες του 1821 που προερχόταν από τον μοναχισμό. Έτσι ο Αθανάσιος Διάκος υπέγραφε στις επιστολές του που διασώζονται, χωρίς επώνυμο, ο Σαμουήλ που τίναξε το Κούγκι επίσης, το ίδιο ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Σαλώνων Ησαΐας, που σκοτώθηκε στην Αλαμάνα πολεμώντας μαζί με τον Αθανάσιο Διάκο, ο Διονύσιος ο σκυλόσοφος, ο πρώτος επαναστάτης εναντίον των Τούρκων που τον έγδαραν ζωντανό, ο Παπαφλέσσας τις περισσότερες φορές, εκτός των περιπτώσεων που είχε δημόσια θέση, το ίδιο και ο Αρχηγός Μητροφάνης Καλογεράκης στην Κρήτη, οι Επίσκοποι Κρήτης που θανατώθηκαν από τους Τούρκους το 1821 κ.ά.
Από τους 100 περίπου Μητροπολίτες οι οποίοι θυσιάστηκαν στην τουρκοκρατία στα πεδία των μαχών ή από την εκδικητική μανία των Τούρκων, τα επώνυμα των περισσοτέρων δεν είναι πουθενά καταγεγραμμένα, γιατί υπέγραφαν χωρίς επώνυμο, όπως ορίζει η ορθόδοξη παράδοση.
Βέβαια μέσα από την παράδοση που πάντα αποτελούσε σημαντική απόδειξη και πηγή της ιστορικής επιστήμης, από την εποχή του Ομήρου και του Ηροδότου, μέχρι και τη νεότερη ιστορία, αλλά και από άλλα έγγραφα μερικές φορές, γνωρίζουμε τις οικογένειες προέλευσής τους και τον τόπο καταγωγής τους. Δεν ήταν εξωγήινοι χωρίς ρίζες και οικογένεια, που εμφανίστηκαν ξαφνικά από το πουθενά, γιατί έτσι αμφισβητούμε και την ύπαρξή τους και το μεγαλειώδες έργο τους ή στην καλύτερη περίπτωση τα υποτιμούμε. Ήταν άνθρωποι όπως εμείς, με πατέρα μάνα και οικογένεια, όπως γνωρίζουμε και όχι φυτευτοί από το διάστημα.
Οι ήρωες του 1821 που δεν προέρχονται από τον μοναχισμό χρησιμοποιούν κανονικά το επώνυμό τους π.χ. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Κωνσταντίνος Κανάρης, Γεώργιος Καραϊσκάκης κ.λ.π.
Η ίδια παράδοση συνεχίζεται και σήμερα. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους δεν επιτρέπεται από σεβασμό σ’ αυτήν την παράδοση να χρησιμοποιούν το επώνυμό τους σε επιστολές, άρθρα κ.λπ. Ως επώνυμο και στην εποχή μας χρησιμοποιούν το όνομα του Μοναστηριού τους π.χ. Αθανάσιος ο Σιμωνοπετρίτης, δηλαδή ο Αθανάσιος της μονής της Σιμωνόπετρας, Γρηγόριος ο Διονυσιάτης, δηλαδή της μονής Διονυσίου, Ισαάκ ο Αγιοπαυλίτης, δηλαδή της Μονής Αγίου Παύλου κ.λπ. και ποτέ το επώνυμο τους γιατί θεωρείται ασέβεια στον μοναχισμό.
Συνεχίζοντας αυτή την παράδοση και οι Μητροπολίτες σήμερα δεν χρησιμοποιούν το επώνυμό τους, ακόμα και στα δημόσια έγγραφα και είναι αποδεκτό «εθιμικώ δικαίω» από την πολιτεία, σεβόμενη την ορθόδοξη παράδοση. Αντ’ αυτού χρησιμοποιούν την Μητρόπολη που είναι υπεύθυνοι, π.χ. Ο Αθηνών Ιερώνυμος, ο Λάμπης και Σφακίων Ειρηναίος και τίποτε άλλο, πράγμα που δεν είναι επιτρεπτό σε κανέναν άλλο αξιωματούχο, ούτε και στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η αστυνομική ταυτότητά τους βέβαια υπάρχει και αναφέρει το επώνυμό τους και τα στοιχεία τους τα οποία χρησιμοποιούνται στις συναλλαγές τους με τις τράπεζες ή στα συμβόλαια τα οποία κάνουν.
Το σύγχρονο ονοματολογικό σύστημα στην Ευρώπη ξεκίνησε από την Ιταλία τον 16ο μ.Χ. αιώνα.
Στην αρχαιοελληνική εποχή είχαν άλλου τύπους επιθέτων. Επίθετο κατά κανόνα ήταν η γενική του ονόματος του πατέρα π.χ Αλέξανδρος Φιλίππου, Σωκράτης Σωφρονίσκου, Περικλής Ξανθίππου. Άλλοτε επίθετο ήταν ο τόπος καταγωγής π.χ. Θουκυδίδης Αλιμούσιος, Κλέαρχος ο Λακεδαιμόνιος, Διόδωρος ο Σικελιώτης κ.λ.π.
Καταλήγοντας επισημαίνουμε ότι στα όποια διλήμματα και απορίες μας, συνήθως υπάρχουν απαντήσεις, αρκεί να τις λαμβάνουμε από τους ειδικούς για να μην μπερδευόμαστε και μας δημιουργούνται λανθασμένες εντυπώσεις.
* Ο Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης είναι διδάκτωρ πανεπιστημίου Αθηνών
