Του ΜΗΝΑ ΣΑΜΑΤΑ – Ομότιμου καθηγητή Κοινωνιολογίας ΠΚ
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), η νέα τεχνολογική επανάσταση της εποχής μας που μιμείται την ανθρώπινη νοημοσύνη, υπόσχεται εξαιρετικές προοπτικές προόδου και ευημερίας, αλλά προκαλεί και ανησυχίες για τρομακτικές απειλές για την ανθρωπότητα αν δεν ρυθμιστεί με ασφάλεια ώστε να μην μετατραπεί από υπηρέτης δεσπότης. Η ΤΝ βασίζεται στη μηχανική μάθηση των αλγορίθμων, οι οποίοι ως μαθηματικά συστήματα εκπαιδεύονται και βελτιώνονται για να λαμβάνουν τις καλύτερες αποφάσεις και προβλέψεις βάσει της ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων.
Αναφορικά με την εκπαίδευση, ελπίζουμε ότι όπως οι Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές βελτίωσαν και δεν κατήργησαν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της, έτσι και η ΤΝ θα συμπληρώνει και δεν θα υποκαθιστά την παιδαγωγική σχέση δασκάλου – μαθητή. Η ΤΝ μπορεί να συμβάλλει σε μια εξατομικευμένη μάθηση, επιτρέποντας στους εκπαιδευτικούς την μαθησιακή αντιμετώπιση, αξιολόγηση και διδακτική προσαρμογή σε κάθε μαθητή, ανάλογα με τις μαθησιακές προτιμήσεις και δυνατότητές του. Επίσης η ΤΝ μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των μαθητών σε δυσπρόσιτες περιοχές με ανεπαρκείς πόρους και των πιο προνομιούχων συμμαθητών στα αστικά κέντρα. Μπορεί ακόμη να βελτιώσει τη διοικητική αποδοτικότητα της διεύθυνσης των σχολείων, αλλά και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Μπορεί όμως και να οδηγήσει σε: απώλεια θέσεων εργασίας και οικονομική ανασφάλεια και για τους εκπαιδευτικούς, υπερβολική και άκριτη εξάρτηση των μαθητών από την τεχνολογία σε βάρος της δημιουργικότητας και κριτικής σκέψης, μείωση της φυσικής ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και συνεργασίας στην τάξη, παραβίαση των προσωπικών δεδομένων και των ευαίσθητων πληροφοριών των μαθητών και των οικογενειών τους, ανισότητες ανάμεσα στην εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς και αναπαραγωγή διακρίσεων και προκαταλήψεων στις αποφάσεις και συστάσεις των συστημάτων ΤΝ εάν τα δεδομένα τους περιέχουν μεροληπτικές πληροφορίες.
Μια νέα εφαρμογή Τεχνητής Νοημοσύνης, το ChatGPT εμφανίστηκε πρόσφατα ως επαναστατική καινοτομία σε πολλά πεδία, αλλά και ως νέα απειλή και πρόκληση για τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Το ChatGPT της εταιρείας OpenAI είναι ένα λογισμικό μοντέλο «Μεγάλης Γλωσσικής Ικανότητας», το οποίο έφτασε να έχει 100 εκατομμύρια μηνιαίους ενεργούς χρήστες τον περασμένο Ιανουάριο, μόλις δύο μήνες μετά την κυκλοφορία του την 30ή Νοεμβρίου 2022. Ήδη η Google προωθεί το Bard ως απάντηση στο ChatGPT και έπονται και άλλες τέτοιες εκδοχές στο ανταγωνιστικό και κερδοφόρο πλαίσιο του ψηφιακού καπιταλισμού. Συνδεδεμένο με τεράστιες τράπεζες δεδομένων, συχνά από αδιαφανείς πηγές, το λογισμικό αυτό που βασίζεται σε τεχνικές μηχανικής μάθησης, αυξάνει συνεχώς τις δυνατότητες του. Τώρα χρησιμοποιείται κυρίως για την αλληλεπίδραση με τους χρήστες μέσω διαδικτυακής συνομιλίας (Chatbot) και μπορεί να συντάσσει ταχύτατα συνεκτικά κείμενα, εικόνες, κ.άλ. που ανταποκρίνονται επαρκώς στις ερωτήσεις των χρηστών, και μάλιστα να δίνει διαφορετικές σχετικές απαντήσεις, αν και όχι απόλυτα ακριβείς, σε επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις.
Το καινοτόμο αυτό αλγοριθμικό εργαλείο εξελίσσεται ταχύτατα με πολλές εφαρμογές, αλλά ειδικά για τα σχολεία και ιδίως για τα πανεπιστήμια το ChatGPT αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση, αφού μπορεί να υπονομεύσει την εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή ακεραιότητα εάν οι χρήστες επιλέξουν να παρουσιάσουν τα αποτελέσματά του ως δική τους εργασία. Πράγματι, ο πειρασμός είναι μεγάλος για την δωρεάν μέχρι τώρα χρήση των κειμένων του ChatGPT, αλλά και της πιο αποτελεσματικής συνδρομητικής εκδοχής του, σε κάθε μορφή αξιολόγησης που απαιτεί απαντήσεις βάσει γραπτού κειμένου, από γραπτές εργασίες και παρουσιάσεις σε κάποιο μάθημα έως και μεταπτυχιακές διατριβές. Το πρόβλημα οξύνεται γιατί η ταυτοποίηση κειμένων του ChatGPT δεν μπορεί να εντοπιστεί μέχρι τώρα από τα υπάρχοντα εργαλεία ανίχνευσης λογοκλοπής, και η OpenAI πιέζεται να κάνει αναγνωρίσιμα τα κείμενά της.
Η νέα πρόκληση του ChatGPT για την εκπαίδευση προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού μπορεί να σημάνει μια νέα εποχή λογοκλοπής και εξαπάτησης, αλλά και να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση.
Το ίδιο το ChatGPT στην ερώτησή μας: «Πώς μπορεί να αποφευχθεί η λογοκλοπή στα σχολεία που χρησιμοποιούν τα έγγραφα ChatGPT, μας απάντησε:
«…Συνοψίζοντας, η αποφυγή λογοκλοπής στα σχολεία κατά τη χρήση περιεχομένου που δημιουργείται από ΤΝ, όπως το ChatGPT, απαιτεί κατανόηση της ηθικής χρήσης της ΤΝ, σωστή αναφορά πηγών, χρήση περιεχομένου που δημιουργείται από ΤΝ ως εργαλείο κι όχι ως υποκατάστατο, κατάλληλη παράφραση, χρήση εργαλείων ανίχνευσης λογοκλοπής και αναζήτηση καθοδήγησης από τους εκπαιδευτικούς. Είναι σημαντικό να δίνετε πάντα προτεραιότητα στην ακαδημαϊκή ακεραιότητα και την πρωτοτυπία στην εργασία σας». Σημειώνουμε ότι η προτροπή για «κατάλληλη παράφραση», δηλ. «επαναδιατύπωση σωστά του περιεχομένου με δικά τους λόγια…» είναι προβληματική αν δεν αναφέρεται η πηγή.
Υπάρχουν αντίθετες απόψεις σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της πρόκλησης του ChatGPT και άλλων μοντέλων γλώσσας ΤΝ στην εκπαίδευση και ιδίως στα ΑΕΙ: Το υπουργείο Παιδείας της Νέας Υόρκης έχει καταφύγει στην απαγόρευση εφαρμογών του ChatGPT σε όλα τα σχολεία και στην Ιταλία απαγορεύτηκε λόγω παραβίασης της ιδιωτικότητας. Άλλοι πιστεύουν ότι απαιτούνται περισσότεροι πόροι για νέα λογισμικά ανίχνευσης, ώστε να συλλαμβάνονται και να τιμωρούνται όσοι εξαπατούν μέσω του ChatGPT. Μάλιστα για τα ΑΕΙ, μεταξύ άλλων μέτρων, συνιστούν υποχρεωτικές δηλώσεις των φοιτητών που θα συνοδεύουν κάθε υποβολή κειμένων για αξιολόγηση, ώστε να δηλώνουν ότι είναι δική τους εργασία, και να αναγνωρίζουν τυχόν συμβολή υποστηρικτικών τεχνολογιών. Υπάρχει και η συνετή άποψη με την οποία συμφωνούμε, που υποστηρίζει ότι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να υιοθετήσουν την ΤΝ ως πολύτιμο τεχνολογικό εργαλείο στο σχολείο, υπό την προϋπόθεση ότι οι εφαρμογές θα γίνονται με προσοχή, επιτήρηση, αξιολόγηση και διαφάνεια.
Σίγουρα η δουλειά των διδασκόντων στην εκπαίδευση και ιδίως στα πανεπιστήμια γίνεται πολύ πιο απαιτητική, αφού οι τεχνολογίες ΤΝ είναι πλέον μέρος της ψηφιακής πραγματικότητας και σταδιακά θα ενσωματωθούν και στην εκπαιδευτική – διοικητική, ερευνητική και διδακτική- διαδικασία. Ο ψηφιακός αλφαβητισμός πρέπει άμεσα να συμπεριλάβει και την ΤΝ, και να την επεκτείνει σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες με την καθοδήγηση της διοίκησης και των αρμόδιων θεσμών. Είναι τέλος ευθύνη ολόκληρης της εκπαιδευτικής και πανεπιστημιακής κοινότητας στη χώρα μας να λάβει άμεσα υπόψη της τη διεθνή εμπειρία για τις κατάλληλες χρήσεις και καταχρήσεις της ΤΝ, ώστε να διατυπώσει χωρίς τεχνοφοβία τους δικούς της προβληματισμούς, αλλά και να εκπαιδευτεί στη σωστή χρήση της ΤΝ με στόχο την ποιότητα της εκπαίδευσης και τις μαθησιακές ανάγκες των μαθητών, αλλά και τη διαφύλαξη της ηθικής ακεραιότητας κι εντιμότητας.
